MIDANGLAM RUMLIANA (Assam Rifle)

Source : Lekhabu.com midanglam rumliana

Hnam tin zingah hian mi danglam bik, mi mak sarâng sawi tur hi an awm thin a. Chutiang mi chu a pian pawh an piang zen zen lo, mi vâng an ni. Mizo zinga hetiang mi mak sarâng kan neih pakhat chu Rumliana a ni.

Rumliana nu leh pa chu Vungkawnga Ralte leh Lianchhingi Ralte an ni a. Rumliana hi kum 1897-ah Lianphunga khua Zawngtah-ah a lo piang a. A naupan laiin Tlungvel khawper Zobawk-ah an pêm a, a pa chu Melveng hotu a ni.

Rawlthar a nihin vawi khat chu a thiante nen Phulmawi khaw nula zen an rawt a. An pa chu hmeithai inah an lênpui hmasa a, zu an hrai rui a, a muthilh hnuin an chhuahsan a, nula in chu an pan ta a.

Rumliana chuan a thiante hnenah, “Ka lut hmasa ang a, min lo ngaithla rawh u,” a ti a. Sumhmuna a awm laiin an pa kha a muhil a harh a, a lo haw ve chiah a, an indang kawlawk chu a ni ta der a. Rumliana tlanchhiat ngaihna hre tawh si lo chu thingkhawn hnuaiah mawng lang rengin a tawm kuh mai a. An pa chuan, “E he he he…In mi han tih dan vei chuh! Hetiang in tum vang hi a ni maw zu min pêk ruih?” a ti a. Hmawlh a la a, a hawlh ta nghek nghek mai a. Rumliana chu ring zetin a ‘awiah’ vak vak a.

Thenawm khawveng an lo tlan khawm thuai a. Zak zetin an haw ta hna hna a. An inah pawh riak ngam lovin a thiante inah a riak ta a.

A lo tlangval a, kum 1917 khan French ramah German râl rûnin a kal ve a. Kum 1921-ah Assam Rifles-ah a tang a. Silchar-a a awm laiin Assam Rifles-a Mizote chu in an saktir a, a chung dî an chih laiin an hotupa Holder chuan a hnuai lam atangin a phui leh phui loh a rawn endik a. Hmawlh zum a keng a, a phui lo lai a hmuh chuan, “He lai hi a la phui lo,” tiin a hawlh tlang zawk zawk fo mai a. A chang chuan anmahnite pawh a han hawlh fuh thin a.

A tawpah Rumliana ning chuan a hnuaia an hotupa chu a zunkhum ta vak mai a. An hotupa thinrim chuan Sap hnenah a hêk a. Sap chuan a ko va, “Rumlian, engati nge in Holder I zunkhum?” a ti a. Ani chuan, “Mizoin in chung dî kan chih chuan a phui leh phui loh en nan kan zung thin a. A hnuai lam ka hmu thei si lo alawm,” a ti ve tlat a. Hrem ngaihna an hre ta lo a ni.

Rumliana hi pa lian leh rual pawl thiam tak, a duh chuan an hotute tihlawm pawh thiam tak a ni a, nula lakah pawh a luck hle a. Silchar-a a awm lai khan vai nupui a khawih nual niin an sawi. An hotu vaiho runluih reng renga khawsa a nih avangin sazai pawh a hmu fo va, a hrem nana thil rit tak an phurhtir chuan zâng ti âwm deuhvin a lang lui tlat a. A zâng deuh an puttir lahin rit ti âwm takin a kal pai leh chawn chawn thin a ni.

Vawi khat chu an parade-naah mawza khing leh pheikhawk khing chauh bun ve vein a lo chhuak a, an hotupa chuan, “Hei, Rumlian, engtizia nge?” tiin a zawt a. Ani chuan, “Field-a chhuah a hun tawh si a, kan rawn tlai chuan min hrem ang tih ka hlau va. Ka hmanhmawh tawh bawk si a, a lehlam lehlam chauh ka rawn bun hman a ni,” a ti a. An hotupa thinrim chuan, “Misual, lammual hi vawi li tlan hêl rawh,” a ti a. Rumliana chu zawi tein a tlan a. An hotupain, “Tlan chak rawh” a tih pawhin a tlan chak duh lo va. An hotupa thinrim chuan vuak tumin a ûm a. A vuak phak loh tawk chiah chiahin a tlan chak ve zel a. An hotupa lah a thinrim tawlh tawlh a. An pahnihin mual chu vawi li an tlan hel ta ringawt a ni.

A chang chuan a pheikhawk khing lehlam chauh siai tle taka hnawiha bun chhuah a chîng a. An hotute’n an hrem dawn chuan, “Siai bur khat chauh kan dawng si a, lehlam hnawihna’n a daih lo,” a ti ve tlat a. Siai bur hnih an pêk phah ringawt a ni.

Vawi khat chu a chhuti a kîr leh har deuh va. An hotupa hnena a han in-report chu an hotupa chuan, “Engati nge ni Rumlian, chu chen chen i awm? I va rawn kîr leh har em em ve?” a ti a. Ani chuan, “Tui lianin min dang a ni,” a ti a. An hotupa chuan, “Thâl laiin tui a lian ngai em ni?” a ti a. Rumliana chuan, “Kei pawhin mak ka ti rëng a ni,” a lo ti sam et a.

Bel a kai thei lo chuan hla a phuah a -

‘Kei zawng promotion kai ve rëng hian ka mawi lo,

Vaiho zawng zawng ka hmêlma in lo ni e’

A tawpah chuan bel khat a kai ve ta hram a. A kawr pathuma bel tur an pek chu a kawr pakhatah a bel vek a. Hming lamnaah an hotupa chuan, “Het Rumlian! Engati nge bel thum I rawn bel?” a ti a. Ani chuan, “Ka kawr dang ka su a, a ro awm chhunah ka bel ta mai a ni,” a ti a. A bel hmuh chhun pawh chu an pawhthlak sak leh ta a. Hla bawkin..

‘Sangthangpa lal lai a tawi mang e,

Lal lai bangin Thadang run kai ka rel e,

Chhai lai leh dî zûn ka thlang zawk’

Sangthangpa a tih hi amah Rumliana, a fapa hming koh a ni.

Aizawla a awm laiin lên-chhuah an châk si a, an hotute’n lên phalna an pe duh si lo. Zan khat chu a thiante nen Tlangnuam veng nula an rîm ru a, an duhthawh lutuk chu an nula rîm mitmei pawh vêng sêng lovin khawvar dawn thleng mai an lêng ta pek a. A thiante chuan an bahrika (barrack) haw leh chu an hreh khawp mai a, “Rumlian, engtin nge ni ang? Nangin rem han ruat teh,” an ti a.

Zing ni chhuahah camp chu an thleng a. Rumliana chu chirhah a intâl berh vek a, camp-ah chuan an zâwn lût ta a. An hotupa chuan a lo hmu a, “Het Rumliana, chalak lutuk, nakin lawkah dam leh mai ang,” a ti a. Hrem erawh chu an pumpelh phah ta a.

Rumliana chuan Pawnga thing chheh khâwl sa, ramhnuaia mi a put rûksak thin a. Vawi khat chu a ru leh tur a lo inpu uai tawh chu a zuk phâwk a, “E he he Rumlian, nangmah hi a ni maw ka thing chheh sa lo ru thin ni? Lal hnenah ka sawi ang,” a ti a. Rumliana chuan, “E khai, hetiang mai maiah unau intihchhiat loh tur,” a ti a. A ‘hei hah’ dut dut a, a kal ta daih a.

Pawnga chuan Aizawl lal hnenah thubuai a thlen a. Lal leh upate chuan Rumliana chu an ko va. Rumliana lal ina a luh chuan Pawnga leh lal leh upate chu an lo awm taih tawh a. Eng khaw dang sawi lovin Rumliana chuan Pawnga kutah chuan a kai lawk a, “Heng hengahte I lo awm? Zu I châk a nih kha, ti rawh I in ang. I tan chuan engmah ui ka nei hleinem,” a ti a, pawnah a chhuahpui leh ta daih mai a.

Lal leh upate chuan, “Tikhan kan chalrem che u ni rawh se, in thu chu a tâwp e,” tiin an au zui a. Rumliana chuan zu a lei a, a nui huau huau reng a. Tichuan, Pawnga pawhin engtia tih zui vak ngaihna a hre lo va, lungawi takin an awm zui leh ta mai a ni.

Lunglei-ah an sawn leh a. Sipai zingah chuan pasaltha an awm em tih an inzawt kual a. An sa kah zat an han sawi a. Rumliana chuan rang puatin, “Kei chuan 99-in za ka la kap lo,” a han ti a. An zinga sa kap thei ber turah an ring ta a, ramvak turin an chhuahtir ta a. Ani chu ramhnuai tak takah kal lovin a nuthlawi hriat pakhat inah a rawl a, chawlhkar khat zet a riah chilh a.

Ni khat chu an hotupa lengchhuakin nuthlawi in atanga pawna zung tura Rumliana lo chhuak a hmu a, an camp-ah a haw vang vang a, Rumliana chu a va kohtir nghal a. A thiante chuan, “Engtin tak pha leh ang maw?” an lo ti nak nak a.

Rumliana chuan an hotupa hnenah chuan, “Ka vahna a hla a, sa ka kap hliam a, ram chin hre lovin a hnu ka chhui kual a. Ka riltam lutuk ka lo haw a, nichina min rawn hmuhna inah khan chaw lamin ka lut a. Ka chaw ei kham inthiar tura ka chhuak mi rawn hmu a nih kha,” a ti a. An hotupa chuan a thusawi chu awih lo hle mah se, fiahna a nei si lo va, “A nih tak chu,” a ti ta ringawt a ni.

Assam Rifles-ah hian kum 7 tangin kum 1927-ah a bang a. Baktawng khawper Nganabawk-ah a awm a. Vawi khat chu pahovin zu an in khawm a, Rumliana chuan hla a han hril a,

‘Sodom khua ang maia sual kan ni,

Lalnunnema’n mei kât han sûrtir se,

Nganabawk khua zawng chu fam rawh se, kei tel lovin’ 

a han ti piap mai pek a. Paho chu an han thinrim dawn viau va, mahse Rumliana chuan, “Han sa ve chhin teh u,” a ti a. An han sak chuan, “Kei tel lovin,” tih vek kha a ni si a, an lungawi leh ta a ni.

Vawi khat chu Aizawl-ah a kal a. A haw leh lam chu Tuirial lui a lo lian sen phût a, a kamah chuan tui lianin a dan hmeichheho an thu thup a. Rumliana chuan a puanven a kek thla lawk a, “Ti rawh u, ka hruai kai ang che u,” a ti a. Duh loh theih a ni si lo va, an duh loh chuan tân reng a ni mai si a. Rumliana chuan phawk a chhuah a, a hruai kai turte chu duh a han thlang hmasa leh rih a. A mal malin a hruai a, tui khauhna lai an thlen chuan a serh a vawntir a. “Em ema che!” an tih chuan, “In vawn in thlah chuan kei pawhin ka thlah ve ang che u,” a ti tlat mai si a. Thenkhat chuan an chûm taih taih hlawm a. “Thi rawh,” ti tawkte pawh an awm a ni awm e!

Tichuan, a mal malin a hruai kai ta vek a. Rumliana hi pa phawk leh fiamthu duh tak a nih avangin a hruai kai hmeichhiate chuan huat enah an en lo va, hlim takin an kal ho ta zel a ni. A hnua an han zawh leh chuan, “Chutiangin ka ti lo reng reng. An hlau mangang vawn tur hre lovin an rawn hûm palh thin a nih zawk kha,” a ti ve hlauh mai thin.

Rumliana sipai ṭan lai

Tumkhat pawh a duty lai a muthlu a, an pu chuan a va kaiharh a, chuveleh Rumliana chuan “Amen” a han ti a, “Mi tawngtai laiin an tibuai ngai lo” a han ti zui a, an pu thinrim si tihvak ngaihna awm si lo hmel tur chu.

A nupui fanaute lah hi a han ngai laileng thei khawp a, a thiante zawng zawng pawn an hla phuah atangin an hria a, mahse chawlh an han nei a, a nupui fanau te chu a ngai viau e tilo chuan haw pawh haw ngai lovin a tlingtla vel mai mai thin an ti a ni. Midang aiin a let har ziah an ti bawk a ni.