HEPATITIS B & C CHANCHIN TLEM

    HEPATITIS ‘B’ LEH ‘C’ HEPATITIS ‘B’
         LEH ‘C’ CHANCHIN TLANGPUI 
(Source : World Health Organisation & CDC, Atlanta, USA)
– Dr. Eric Zomawia

Eng nge a nih ?

Hepatitis (thin - liver ṭhatlohna) hi thil tam takin a siam thei. Eg. zu (alchohol) leh natna hrik hrang hrang, Virus (natna hrik zinga te ber) ṭhenkhat chu thin khawih duh bik an awm. Chung chu Hepatitis Viruses an ti. Hepatitis Viruses-ah hian A, B, C, D, E, F leh G hmuh-chhuah tawh an ni. A, E, F leh G hi chu benvawn (chronic) a awm ngai lo va, Hepatitis D viruses hi chu Hepatitis B veiah chauh a awm thei. Chuvangin Hepatitis B leh C hi lo chhui chiang bik ila.

Khawvelah vei an tam :

Hepatitis B hi khawvel mihring maktaduai 350 zetin an vei nia chhut a ni; India hi a tam lamah a laihawl (intermediate) kan ni a, mihring 5% vei hian kan vei. Hepatitis C hi India ram mihring zawng zawng 1-2% velin kan vei nia hriat a ni. Mizoram pawh chutiang tho chu kan ni.

A inkaichhawn dan :

1) Thisen thianghlim lo dawn aṭangin Hepatitis B leh C a kai theih.

2) Drugs tihna hmanrua inṭawm aṭangin Hepatitis B leh C a kai theih.

3) Inchiuna thianghlim lo hman, tatoo/bengverhna thianghlim lo hman, toothbrush leh inmehna inhman ṭawm, thisen dawn (transfusion) leh dialysis aṭangin Hepatitis B leh C a kai theih.

4) Doctor leh Nurse ten intihpalh thil thuah Hepatitis B leh C an kai thei.

5) Sex aṭangin Hepatitis B kai a awl a, Hepatitis C chu kai a har deuh zawk.

6) Nuin a naupaiah Hepatitis B a kai awl a, Hepatitis C chu kai a har deuh zawk.

7) Rei tak chengho chhung-kuaah Hepatitis B leh C inkai a awl.

8) Eng emaw zat chu an kaina chhan hriat theih mai loh a awm.

Taksaa hna a thawh dan :

Thihpui nghai rum rum chi natna ni lem lo, hetiangin a awm thei:

1) Asymtomatic : Tam zawk chuan insawiselna an nei lo va, an kai tih pawh an inhre lo.

2) Jaundice : ℑhenkhatin mitliam an nei thei a, 1% aia tlemin Jaundice nasa, nunna atana hlauhawm an vei thei.

3) Chronic carrier : Hepatitis B - Nausen laia kai 90%, puitlin hnua kai 10%-in an benvawn a, a bak zawng chu an dam leh a, a hrik pawh a bo leh. Thisena hmuh ṭan tirh aṭanga thla 6 hnu pawha thisena a hrik a la awm chauhin Benvawn a ni.

Hepatitis C - A vei zawng zawng 80%-in an benvawn a, a bak zawng chu an dam leh.

4) Chronic Hepatitis : A benvawn zinga tlemte chauhvin thin lam ṭhatlohna benvawn an nei. Tam zawk chu an insawisel lo va, chauh ngawih ngawihte a siam thei.

5) Cirrhosis & Thin Cancer : Cirrhosis (thin sawng) leh thin cancer hi mi tlem tein rei tak, kum 20 hnuahte an vei thei.

A inven dan :

1) Fimkhur : Drugs leh sex hmansualna laka fihlim a, inchiuna/tatoo/beng-verhna thianghlim chauh hman.

2) Vaccine : Hepatitis B : Vaccine ṭha tak tak a awm tawh a, a hlauhawm loh. Nausen pianghlim zawng zawng leh nau-pang, a thei apiangin la thei se. Puitlingah chuan kan zavaia lak a ngai lo va, a kai hlauhawm bik - Damdawi in hnathawk, drugs leh sex hmansual ching, hepatitis B vei chhungkuaa chenpui leh thisen dawng fo ṭhinte chuan la ngei se a ṭha. Hepatitis C erawh hi chu Vaccine a la awm rih lo.

Heng aṭangte hian Hepatitis B leh C a kai theih loh :

a) Khuh leh hahchhiau.

b) In fawh, inchibai leh inkuah.

c) Ei leh inna hmanraw inhmanṭawm.

d) Ei leh in aṭangin.

e) Nu hnute tui aṭangin.

f) Ruang kil leh boruak aṭangin.

Hepatitis B leh C i lo vei palh hlauh a nih chuan -

a) Hepatitis B veite tan - Sex i hmanpuiten Hepatitis B vaccine an lak a ngai a, a nih loh chuan condom i hmang ngei tur a ni.

b) Hepatitis B vei chhung-kuaa chenpuiho zawng zawngin Hepatitis B vaccine lak a ngai.

c) Thisen kai theihna - toohbrush, hmul mehna, tatoo-na, bengverhna leh nail-cutter tumah ṭawm-pui suh.

d) Pem leh pan i neihin ṭha takin tuam la, i thisen chhuak miin an kai loh nan fimkhur ang che.

e) Drugs ti ṭhin i nih chuan sim vat rawh.

f) I thin (liver) kha i duat hle a ngai. Zu (alcohol) in lo la, damdawi reng reng doctor râwn hmasa lovin ei suh.

g) Thisen pe suh.

h) Hepatitis C veiten Hepatitis B vaccine an lak a ngai a, a pahniha an vei kawp loh nan.

f) Doctor i inentir reng rengin i nihna diktak hrilh ṭhin ang che.

j) Hlim takin, mi dangte ang thovin i khawsa thei tih inhria ang che.

k) A enkawlna damdawi a awm tawh a, mahse positive zawngin an mamawh hran lo va, a to hle bawk. Doctor r^wn hmasa ṭhin ang che.

Comments

Popular Posts