Zirna Uar Kum-Chuauva Thukhawchang

ZIRNA UAR KUM 
(2019—2021)

 YMA General Conference vawi 72-naah chuan kum 2019–2021 chu ‘Zirna Uar Kum’ ah puan a ni leh ta; ‘leh ta’ ka tih chhan chu hmânah YMA hian ‘Zirna Uar Kum’ a puang tawh a. A hawnna inkhâwm pawh Vánapa Hall-ah khatih laia Education Minister Zosiama Pachuau hoin neih a ni a. Khami ṭum khân ATC aṭangin Principal nên kan zuk tel ve a; a duh apiang thusawi hunah khân kei pawhin ka sawi ve nghe nghe a. Chumi hnûah chuan ‘Zirna Uar Kum’ puan thupui lehkhabu têa chhuah tùrah khân kei pawh thupui pakhat ziak tûrin min rawn sâwm a, ka ziah ve ták nghe nghe kha. Khatih laia zirna uar kum puan khân eng ang takin nge nghawng ṭha a neih erawh chu ka hre zui lêm lo; puan loh ai chuan puan na ná ná chu ṭha záwk tùrah ngai ila!

 Kuminah hian Central KṬP chuan ‘Ram leh hnam, ṭawng humhalh leh vèn him’ tih thupui hmangin KṬP Branch tinin vawi khat tal zirna hun nei tùrin a ti a. Kei tak ngial pawh KṬP Branch hrang hrangah chu thupui chu sawi tùrin min rawn sâwm ve ṭhin a. Thupui huam zau tak a nih avàngin dârkâr khat aia rei sawi a awl khawp mai a; chuti chung pawhin duh anga kimchangin kan sawi hman meuh lo. A nihna takah chuan inkhâwm pângngai ni loin chhùn lam hun thâwl záwkah thu ziak hmangin zir ho ta ila, kan sâwtpui lehzualin a rinawm.

 Central YMA chuan ‘Zirna Uar Kum’ a puan hi kalpui dàn tùr kaihhruaina a la duang chhuak tûrah ngai ila. Mizo ṭawng hlamchhiah zâwnga kalpuiin tuipui ràl hla tak ṭawng hi chàwi vul lutuk zâwngin a kalpui êm lo ang chu maw! Ngaih ṭha takin lo thlîr láwk phawt mai teh ang. Mi ṭhenkhatin Mizo ṭawng hi khawvêla ṭawng ral tûr 50 zîngah UNESCO-in a telh tih an sawi ṭhin a; kei pawhin chu thu chu finfiah chuang loin ka lo sawi ve mai ṭhin. Tûn ṭumah erawh chuan mi sawi chhàwn ringawta innghat loin internet-ah ka han chhui ve ta a; tûna Mizo ṭawng dinhmun tak chu ṭawng ral thei mai tùr zîngah 59-na a lo ni záwk.

 Mizoram zirnaah hian tihsual lian tak kan nei. Mizo ṭawnga zirna bul ṭan aiin English-a bul ṭan kan duh záwk a. MNF sawrkar hmasak lai khán Mizorama elementary education kha English medium-a leh vek an tum ṭan kha a ni a. Kha kha zirna lama kan ram kal sualna lian tak a ni. Sawrkar chauhin a tisual lo; kohhran hote pawh hian kan ti sual ve tho. Mizoram Synod ngei pawh hian tihsual lian tak a nei. Tûnah hian Presbyterian English School (PES) hi Synod pawmpui chin pawh 136 a awm tawh a; chûng school-te chu English medium school vek a ni. Tûnah hian Synod pawmpui nghák PES eng emaw zât a awm leh tawh. Mahni pianpui ṭawng hnâwla tuipui ràl ṭawnga zirna bul ṭan hi kan tih fuh loh lian tak leh zirnaa kan ram kal sualna thûk tak chu a ni ta! A pawi tak zet a ni.

 Zirna lama mi thiamten elementary education-ah hi chuan mahni pianpui ṭawnga zir a ṭha ber tih hi an sawi dàn a ni. Congress sawrkarin Education Reforms Commission, Mizoram a din (2009–2010)-ah pawh khân member zînga a khaipa ber ber vai mi thiam pathumte khân elementary education-ah chuan mahni pianpui ṭawnga zir a ṭha ber tih kha an ngaih dàn a ni a; commission report-ah pawh chutiang chuan ziah a ni nghe nghe. Mahse sawrkar erawh chuan chutiang report chu tihhlawhtlin tum aiin hmàna MNF sawrkarin Mizoram Primary school-te chu English medium-a leh vek a lo tum kha a chhunzawm ta zêl zâwk a. 

 Tûnah hian Mizo nu leh pa tam ber hian sâp ṭawng thiam hi lehkha zir chhan emaw an ti ta a ni ber; kan tû leh faten sâp ṭawng kãwi hnih khat an thiam chuan kan lâwm viau ringawt zêl a. German mi thiam pakhat Fichte-a chuan, “Ṭawng hi a hmangtuten an chher a nih ai mahin ṭawngin a hmangtute a chherna a thûk záwk daih a ni,” tiin a lo sawi a. Hei hi a dikzia chu Mizo ṭhenkhat khawthlang rama awm fate-ah a lang chiang hle. An awmna ram ṭawng (English)-a chàwm len an ni a; Mizorama an lo kal châng pawhin Mizo ṭawng an thiam mang lo a, nuam an ni tih loh avàngin awm rei pawh an duh mang lo niin an sawi. Mizo thlah an nihna aiin an têt lai aṭanga English an hman khân an nun a hruai nasa záwk a, Mizo nihna an hloh titih dèr mai a ni.

 Mi thiam pakhat Nicholas Hans-a chuan, “Thil dang zawng zawng aiin ṭawng hi hnam tin nun dàn leh zia siamtu pawimawh ber a ni,” a lo ti bawk a. Mahni hnam ṭawng thiam mang lo khawpa hnam dang ṭawng thiam záwk chu mahni hnam zia hlohna bulpui pakhat a ni thei tlat. Hmân ni khân college-a education subject zirtîrtu pakhat chuan kan titinaah, “Mizoten Hindi kan thiam vak lo pawh hi vai kan anna chak lutuk tùr dãltu a ni,” tih lam hawiin a sawi a; a dik thui hlein ka ring ta tlat mai! Hindi thiam hi a ṭha khawp mai; India rama kan awm chhûng chuan kan tû leh faten Hindi an thiam a pawimawh. Amaherawhchu, Mizo ṭawng aia an thiam záwk erawh chuan an ngaihtuahna mai ni loin an chêt dàn thlengin an vai hle dâwn tihna a ni. Vai an dàlna atâna hmanraw ṭha ber pakhat chu Hindi thiam tho si-a Hindi aia mahni pianpui Mizo ṭawng ngei mai thiam záwk hi a ni ang.

 Chutiang bawk chuan tûna kan ngaih sàn êm êm English pawh hi thiam a ṭha; khawvêl ṭawng a ni miau si a. Amaherawhchu, mahni pianpui ṭawng thiam ṭhaṭhum lo khawpa English thiam záwk chu a ṭha bîk chuang lo. Tûnlaiin zirna lamah, a bîk takin Pathian thu zirnaah phei chuan ‘post-colonial perspective’ tih hi an sawi lãr khawp mai. Sâp huat an inzirtîr ta emaw tih mai tûr a ni a;  he thil hi kohhranah pawh kan uar ta viau a ni ang, mahni hnam ziaa Pathian biak chàwi vul duhna a lian ṭan hle a. Chutih laiin an tû leh fate erawh chu sâp ṭawng thiam tûrin an duh ber a, English medium school-ah an dah deuh vek záwk lawi si! ‘Mai a lum e huiah’ tiha chãwm loin ‘Baa baa black sheep’ -in an chãwm a; mahni hnam ṭawng pawh an thiam loh phah ta hlawm a ni. Mizo ṭawng aia sâp ṭawng an ngaih sàn záwkna chuan an fate chu Mizo ṭawng thiam mang lo tûrin a chher hlauh si a ni.

 India Dànpui Article 350A-ah chuan, “Ṭawng thûa hnam tlêm záwkten anmahni pianpui ṭawng ngeia Primary School chinah zirtîrna an pêk ngeina tùrin, a ṭùl angin State sawrkar leh khawtlâng thu neituten hma an la ngei tùr a ni,” tih a ni a. Keini State-ah erawh chuan a letling zâwngin kan kal lui tlat záwk si. Tûnah chuan ṭhangthar lehzualte chauh pawh ni loin, nu tling pa tling, kum sawmnga ràl kai tawh thleng hian Mizo ṭawng hmang dik thiam mang lo an tam êm êm tawh a ni. YMA General Conference-a CM thu sawi zàna hruaitu ber pawh khân ‘nichin’ ti thiam loin ‘nachin’ a tih tlat pek kha! MP inthlan dâwna MZU-a candidate hrang hrang thu an sawitîr ṭum pawh khân candidate pakhat khân ‘nichin’ ti thiam loin ‘nachin’ a ti mauh mai bawk! Khua hi a vâr lo ṭan riau a ni.

 |awng hi hnam nun (culture) kengtu ber pakhat a ni a; hnam zia chhawm nun zêl kan duh chuan mahni pianpui ṭawng ngeia zirna bul ṭan a ṭha a; mahni pianpui ṭawng thiam chian a pawimawh hle a ni.  Mahni pianpui ṭawng ni lo, hnam dang ṭawnga lehkha zir a nih chuan, naupangin a zirna aṭanga a thil hriat kha a ni tin nunah a suih zawm thiam táwk lo ṭhin. Chuvàng chuan mahni pianpui ṭawng ngeia zirna bul ṭana kan ngaihtuahna kan sèn thiam hi a pawimawh. Tûna kan ram zirna kalpui dàn erawh chu sâp ṭawngin bul kan ṭan a; Mizo ṭawng chu a ‘ve’ ang lekin kan zir thung a. Hetianga kalpui loin Mizo ṭawngin zirna bul ṭan ila, English chu zir ve tho záwk tùr a ni.

 National Curriculum Framework (2005) chuan, “ Ṭawng hi thil kan hriat thiamna hmanrua ber a ni a; chuvàng chuan mi malin thil a ngaihtuah dàn leh a nunphung hi a ṭawng hman nèn a inkawp tlat a ni. Dik tak chuan awng leh mi mal zia hi a inkawp tlat avàngin naupang zirtîrna kawnga a pianpui ṭawng hnâwlsak chu a mi mal nun hnâwlsakna a tling a ni. In lama a ṭawng hman ngei hmangin school-ah zirtîrna pêk tùr a ni. Hei hi pâwl sâng lamah a theih loh pawhin Primary School-ah chuan in lama a ṭawng hman ngeia zirna kalpui tùr a ni. In lama naupang ṭawng hman hi kan pawisain kan zah tùr a ni,” a ti.

 ‘Zirna Uar Kum’ kan puang a nih chuan mahni pianpui ṭawnga zirna hi i uar thar leh ang u. Tûnlai ṭhangtharten Mizo ṭawng an thiam lo mai ni loin an hmang duhdah lutuk a; social media-a nula leh tlangvâl thu ziah tam tak phei hi chu Miizo ṭawng tih chhiatna a ni ringawt. Hawrawp kim mang loin thu an ziak a; ngaihruat pawhin lunglèn a hril pha lo! Hetianga kan ṭawng hi kan sawisak chingpen zêl chuan ṭawng ral mai tûr zîngah tel lo rual a ni lo ang. 

 Mizoram sawrkar pawh hian kan pianpui ṭawng hman dik hi ngai pawimawh sela, elementary eduation chungchânga a tih sual tawh pawh hi sût leh ngam sela. Mizo ,awng humhalh nân Mizo Language Development Board din tawh bawk sela. Indian Constitution Eighth Schedule-ah Mizo ṭawng telh a nih theih nân Central sawrkar lamah pawh chak takin nawr vat sela. Tûnah hian Eighth Schedule-a telh dîl ṭawng hrang 44 a awm mêk a; Mizo ṭawng hi 31-naah a awm ve ràn a ni. YMA pawh hian Eighth Schedule-a Mizo ṭawng a tel theih nân âw chhuah ve bawk rawh se.(Revd CHṬ) - 19.10.2019

Comments

Popular Posts