JUDA (ISRAEL) TE FIN BIKNA CHHAN

Whatsapp a ka chhar chawp a ni a, a ziaktu/letlingtu hian a phal ang chu maw!!??

By: Dr.Stephen C.Leon

Lettu: Rev.HL.Thianghlima.

               Phnom Penh,

                 Cambodia 

       Israel ramah kum 3 chhung Internship tiin damdawiin hrang hrangah ka awm kual a. Israel ho ka belhchian deuh deuh hnu hian, "Engvangin nge Juda ho hi an fin chungchuan em em bik,?" tih hi ka inzawt a, zirchian ka chak ta tlat mai a. Hnial rual lohvin Israel ho hian heng- insumdawntawnna,  engineering, music leh science lamahte hian hma an hruaiin an chungnung lâwt lak a ni. Khawvel sumdawnna heng- Incheina leh tlereuh, silh leh fen leh indona hmanrua, hotel leh film industry thlengin 70% hi Juda ho kuta awm a ni.

     Israel rama kum 2 ka awm hnu chuan California rama haw ka tum a, ka rilruah, engvangin nge Pathian hian hetiang theihna, thiamna leh finna hi a lo pek bik ni ang tih hi ka ngaihtuah nasa mai a. 

     Hei hi thil thleng palh a ni thei angem, mihring thawhrimna vang nge ni zawk tihte ka ngaihtuah zel a. Factory-ah thil tha deuh deuh an siamchhuak ang hian hetiang mi chungchuang siamna khawl hi an lo nei reng zawk em ni tih te ka ngaihtuah kual vel thul! Chuvang chuan research ka nei ta hial a. Kum 8 zet ka zirchian hnuah, belhchian dawl leh rintlak ngei nia ka hriat si - Ei leh in, hnamzia, sakhua,  nu pum chhunga naute an buatsaih dan te hi keimah ngei pawh hian mak ka ti telh telh mai.  

*1. Pum chhunga naute an enkawl dan:* Nuin nau a pai laia an buatsaih dan ka hriatchhuah, mak ka tih em em chu- Israel ramah chuan nuin nau a pai laiin a zai deuh reng a, music (piono) a tum reng a, a pasal nen chhiarkawp (mathematics) an chawk reng mai a ni.  

      Hmeichhe rai lai hian chhiarkawp bu a keng chawt ṭhin a, mak ka ti hle. Ṭhenkhat phei chu ka chawhpui nawk nawk ṭhin. "Hei hi i puma naute tan maw i tih?" ti-a ka zawhte hian, "Aw ni e, hetia pum chhunga naute an awm lai aṭang hian mi bik ni turin kan buatsaih a ni!" tiin min chhang nia! Nau an neih hma chuan an pai chhung zawngin Mathematics hi an chawk reng mai a ni. 

*2. Ei leh In:* A dawttu chu ei leh in chungchang hi a ni. Hmeichhia an rai laiin theite, sapthei leh bawnghnute an ei-in tam hle. Chawchhun (lunch) atan chhang leh sangha (a lu tel lovin) leh thlai rah an ei ngei ngei ṭhin. An rindan chuan sangha hi thluak tichaktu a ni a, a lu erawh thluak tan a tha lo an ti. 

     Tuifinriat sangha chi khat (cod) thau hi raipuar laia ei ngei ngei turah an ngai. Zanriah ei tura min sawm tuma ka hriat chu, sangha sa leh ran bawp hi an duhin ei ngei turah an ngai a, sa pangngai erawh an ei ngai lo thung. An sawi dan chuan, sa leh sangha eipawlh hi taksa tan a tha lo va, taksa tan tangkaina a awm lo an ti. Salad leh thlai rah, abikin saptheite chi khat (almond) chaw eiah tel ngei ngei turah an ngai. Chaw ei dawnin thlai rah an ei hmasa zel ṭhin a, chhang emaw buh emaw ei hmasak chuan taksa a tinguai-in mut a tichhuak duh an ti. 

      Israel ramah chuan meizuk hi thiang lo -a ngaih a ni a. I thlen inah mei i zu lai i thlen in ten an hmuh hlauh che chuan hawihhawm takin chhuak turin an ngen ngei ang che. Mi thiamte chuan vaihlo tur(nicotine) hian thluak a tibuai a, chi inthlahchhawnna thlengin a nghawng an ti. 

     Naupang ei leh in hi nu leh paten an thunun ṭha hle a, ṭha takin an kaihruai thlap zel. A hmasaberin thlai rah leh almond (sapthei) an pe a, chumi hnuah sangha(cod) thau an pe leh ṭhin. 

     Juda naupang chu ṭawng chi thum tal - Hebrai, Arabic leh Saptawng te hi thiam ngei turah an ngai. 

     An naupan lai aṭangin piono leh violin tum hi an zirtir  ngei ngei (subject pakhat) a ni. Hetianga naupang an kaihhruai hian an rilru a tichakin mi bik ni turin a siam ṭhin niin an ring bur mai a ni. 

      Juda scientist ho chuan rimawi fawn/che vel hian thluak a tichak an ti. Hei vang hian Juda hnamte hi an fingin an chungnung bik hle reng a ni. 

    Pawl 1 atanga pawl 6 zirlai hi Business mathematics leh Science an zirtir ngei ngei a. California naupangte nena ka khaikhinin hei hian naupang hriatna a pui hle tih ka sawi ngam. 

     Juda naupangte chu 

heng infiamna:- thal kah, silai kah leh tlan(race)ah an inhmang nasa hle. Thal kah leh silai kah hian thluak a siamṭha a, thutlukna siam leh chawpchilh taka ngaihdan siam kawngah mi a pui hle niin an sawi.

     High School zirlaite chu science subject-ah nasa takin an hrual a. Zaa zain hlawhtling lo mah se, hetiang hunah hian engemaw tal siamchhuak thiam tura beisei an ni.

      High School levela an project siam hlawhtling chu College leh university ahte an chhawpchhuak ṭhin. Sumdawnna lam hi University final year-ah zir ngei turin an dah a. 

     Business subject zirlaite chu 10 zela ṭhenin, an group chuan US dollar 1 million an hmuhchhuah theih loh chuan an pass ngai lo!Mak ti lutuk lo la, hei hi thil tak tak a ni e. Chuvang chuan alawm, khawvel insumdawntawnna zatve zet hi Juda ho kuta mi a ni a, Levi company thilsiam chhuak thar ber te hi Israel University te design an nih hi!

      An ṭawngṭai lai hi i hmu ngai em!!?? An lu an thing char char ṭhin, hei hian thluaka thisen zam leh oxygen che vel hi a pui hle-in an sawi. Japan hote hi, an lu hi an kun zeuh zeuh reng mai a, sangha thar lam (sushi) te hi an ngaina hle, heng vang hi a ni ve angem Japan ho finna hi?! 

    USA ah chuan Juda ho telna sumdawnna lam thil zawng zawng hi New York-ah an bun a, ei leh in erawh Juda hovin a hranin an ti daih zel nia! Juda ho company- Starbucks, Dell Computers, Coca Cola, DKNY, Oracle, Levi, Dunkin Donut, Hollywood Film leh sumdawnna kaihhnawih za tam tak te hi  sponsor-tu nih an inchuh luih luih mai a nih hi! 

      Juda mi, Medical Doctor chhuak thar te hi New York khawpuiah chuan Clinic hawn phalna (Private practice)  leh interest nei lova loan lak an phal hial a ni. Chuvang chuan New York leh California Damdawiin te hian Specialist an tlachham fo ṭhin reng a lo ni. 

    Zuk leh hmuam hian hnam pum pui hi mi mawl hring teuh turin min hrai mek a ni tih hi hai lo ila.

     Kum 2005a Singapore-a ka han zin khan meizu ho chu vantlang hnuai lamah dahin an thinhrik hle a, cigarettes bawm khat pawh dollar 7 (India Rs 400 chuang) lai zu nia! Kan sawi tawh angin Israel ramah chuan meizuk hi thiang loa ngaih a ni a, Singapore nen hian an inang hle. Singapore ram than chakzia leh changkanzia kan hai awm love.  Indonesia te hi thlir ila, khawiah pawh kal ila, an zu khu luih luih vek mai. Cigarettes bawm khat pawh 0.70 cents ( 70 paise vel lek) a ni. An hnam pumpui thlirin zirna lamah pawh an la hniam hle a ni.

     Ka thesis-ah hian sakhua leh hnam nun ka chhui lutuk hman lova. Juda ho hi Pharaoa hun lai ata tawh Hitler-a hun thlengin harsatna tam tak kara damkhawchhuak an ni a, hnam chungnung, induh tak mai an ni. Ka sawi duh tak mai chu- Juda ho anga hnam fing leh danglam bik hi kan chherchhuak thei angem tih hi a ni. Ka chhanna chu "AW" tih a ni a.

      Kan ni tin khawsak phung, ei leh in leh fanau enkawl dante hi siamrem ngam ila, chhuan 3na velah chuan kan hlawhtlin mai ka ring asin!!!! Ka tupa, kum 9 mi pawh hi a finfiahna chu a ni vein ka hria, "Engvangin nge tomato ka duh em em!" tih article hi phek 5 lai a ziak thiam der mai zu nia! 

     Tunge i nih, tu thlah nge i nih a pawimawh lo.

     Thangtharte tan- Khawvel thar, ṭha zawk leh nuam zawk siam turin duhsakna ka hlan vek a che u!!