ENRICO FERMI

ENRICO FERMI

(Nuclear Physics Pa)

~TBC VL Rema

Thil a nihna hloh lova a tê thei ber chu Atom a ni a. Atom hi tê hlê mahse laimu a la nei chhâwng a. Chu Atom laimu 'Nucleus' chu thil chi hnih 'Proton' leh 'Neutron'  awm khâwmin an siam a ni.

Entirnan :- Uranium Kg khat awm ta sela, Neutron pakhatin Uranium Atom pakhat laimu han den tir ta ila, a laimu chu a phel phawk anga, a laimua Neutron pathum chu an lo chhuak ang. Heng Neutron pathum lo chhuak te hian Uranium Atom laimu dang pakhat ṭheuhvin an deng ve leh nghâl anga, a hma ang bawkin a laimu tin te chu hmun hnihah an deng phel phawk anga Neutron pathum ṭheuh an tichhuak ve leh ang. Chutiang zêl Uranium Kg khata Atom laimu 'Nucleus' awm zawng zawng chu a phei zawh vek thlengin a in mankai zêl dawn a ni.

Hetia Neutron hmanga Necleus tihphel alo nih rual hian Neucleus chhûnga chakna 'Nuclear Energy' chu alo chhuak ta ṭhin a, chu tak mai chu a ṭangkai êm êm a ni. Hetiang Neutron hmanga Neucleus phel chhâwn zêl hi 'Chain reaction' an vuah a. Chain reaction hmu chhuak tu chu Enrico Fermi-a a ni a; a thil hmuh chhuah avang hian "Nuclear Physics Pa" ti hiala koh ani nghe nghe.

A thil hmuh chhuah hi a ṭangkaiin, khatih hun laia Bomb Râpthlâk tak Atom Bomb pawh kha hetiang hmanga an siam chhuah hi a ni.

Fermi-a hi Kum 1901 September ni 26 khan Italy Khawpui Rome ah alo pianga, zirlai anih atang rêng in a thiam thei hlê ṭhin a. Kum 21 mi lek anih-in Pisa University aṭangin X-ray chung chang a zirna ah Ph,D degree pêk a ni a. Kum 1927 Rome University ah Physics Subject ah Lecturer ah aṭang a, Kum 1929 ah Italian Academy ah member atân thlan alo ni ta a ni. He member a nihna hi a ropuiin Italy rama thiamna lama chawimawina sang ber ani nghe nghe. Kum sawm chhung zet rim taka a zir hnûin Kum 1934 khan a hma lama kan sawi tâk 'Chain reaction' hi a lo hmuchhuak ta a ni.

Hêng hun lai hian Italy ram chu Mimal thuneihna kengkawhtu Mussolini-a avangin a buai hlê a, Fermi-a pawh a Nupui Juda mi anih avangin harsatna eng eng emaw atâwk ve ta a. Vânneihthlâk takin tûna "USA" ti a kan hriat lâr, America a Columbia University aṭangin thusawi tura sâwmna a dawng ta hlauh mai a. Tichuan a Nupui Fanau te nên chuan America ah chuan kalin Italy a kîr leh tawh lovin an inbêngbel ta zâwk a ni. Kum 1939 khan Columbia University ah Proffessor niin, Kum 1944 ah America Khua leh tui mi nihna (Citizenship) chu pêk a ni ta a ni.

Fermi-a hian a thil zir leh enchhin na ah a rilru a pe nasa thei hlê. Ṭumkhat pawh enchhinna pindan aṭanga hmanraw la tura pindan lehlama a kal chu a mah hmuh tum Mmikhual nên an intâwk a, chu pa chuan, "Ka pu, Proffessor Fermi-a ka hmu duh e" tiin alo bia a, Fermi-a chuan, "Tikhan lo nghâk lawk la, Professor Fermi-a chu ka rawn tir ange" tiin Pindan chhûngah chuan lûtin a thiltih lai chu a va ti zo phawt a, Mikhual pa hnênah chuan lo kal in "Enge i duh le? Keimah hi Proffessor Fermi-a chu ka ni e" tiin a zâwt a. Fermi-a'n a thiltihnaa a rilru a pek nasat zia a hriatin chu mikhualpa mak a ti hlê a ni awm e. 

Kum 1942 a Atom laimu tih phel aṭanga chakna 'Nuclear Energy' tih chhuahna hmunpui Chicago hmuna a han din meuh chuan miin mak an tiin ropui an ti a. "Italy mi, Lawngkartu chuan Khawvel thar a inkar kai ta"  tiin mak ti takin an sawi ta hial a ni. Hetih hun lai vêk hian German khawpuia Scientist pahnih Otto Hahm-a  leh Fitz Strassmann-a te chuan Uranium Atom laimu thenhran chung chang chu buaipuiin enchhinna te anlo nei ve a. Fermi-a Thian ṭhenkhat te chuan Alber Einstein-a hnênah chuan Nuclear chakna hmanga Bomb hlauhawm tak siam theih anih dan German ho phei chuan siam turin hma an la tan tawh nia an hriat thu, hetih laia America President Roosvelt-a hnênah lehkha ziaka thehlût turin an hmin ta a. Tichuan Albert Einstein-a chuan lehkha ziakin President Roosvelt-a hnênah lehkha chu thehlutin alo pawmpui ta nghâl a,  Bomb siamna turin Pawisa tam tâwk tak hman a phalsak ta nghâl bawk a.  Fermi-a leh a ṭhian te chuan a rûk tein Atom Bomb  hna chu an thawk ṭa char char a, Atom Bomb chu an siam thei ta mai a, enchhinna hmasa ber chu 1945 July ni 16 khan hlawhtling taka neih alo ni ta a ni. Tichuan kan hriat ṭheuh angin Indopui pahnihna 1945 August ni 6 ah Japan Khawpui Hiroshima leh Nagasaki ah chuan Atom Bomb chu thlâk alo ni ta a; chu Bomb Râpthlâk tak avang chuan Indopui pahnihna pawh chu alo tawp ta a ni.

Indopui pahnihna a tâwp hnu chuan Fermi-a chuan Chicago University ah zirtirtu hna a zawm a, Atom laimu zirna hmunpui hmingah chuan ama hming an chawi ta nghe nghe a ni.


Thil zir bingna lamah a thiam filawr mai ni lovin zirtirna lamah pawh aduai lo hlê. Physics Subject ah pawh zirlai bu tamtak a ziaka; zirlaiten an hre lâr hlê awm e. 


Kum 1946 March ni 19 a hlawhtlinna ropui tak a vangin chawimawina sang tak Tangkapui a dawng a. Kum 1954 November ni 28 khan Science lama hmasawnna atana a thawh nasat lai leh a lâr vanglai takin a boral ta a ni. Amah zahna leh chawimawi nan Element pakhat hming ah ama hming chawiin "Fermium" an vuah nghe nghe.

Chubakah chuan USA a chawimawina ropui tak "Fermi Award" chu Science lama mi chungchuang te hnênah amah chawimawinan an hlân ṭhin a ni.


A taksa hi  he Khawvêl ah awm tawhlo mah se, he Khawvel a awmchhung leh Nuclear Energy a awm chhung chuan a hming a dai tawh ngai lovang.

Comments

Popular Posts